Compostela | 27 de abril. June Fernández participou o venres nun debate na Casa das Mulleres Xohana Torres de Compostela. Falou de ciberfeminismos. O de Pikara Magazine, a web de información que coordina, dixo, “é un ciberfeminismo social que, como demostramos nas rúas, non nos leva a un activismo de sofá”. Antes do debate, repasou nunha conversa as últimas conquistas do feminismo, a importancia dos medios de comunicación alternativos e as chaves do xornalismo crítico que defenden desde a revista.

Pikara é un medio de xornalismo alternativo e desde unha perspectiva de xénero. Que supón elabora-los contidos “poñendo as gafas de cor violeta”?

A xente adoita falar de Pikara como un medio especializado e somos moi pesadas en repetir que non; a miña compañeira Andrea di que especializado é o Caza y Pesca, en cambio nós non somos máis especializadas que calquera outra revista de análise e de xornalismo. Falamos de todo tipo de temas pero con esas gafas moradas que serven para dar o papel principal ás mulleres que negan a maioría de medios, analizar como o sexismo deixa pegada na vida e entender como o feminismo como teoría e como movemento social pode aportar moitas chaves de análise ao xornalismo. Cando empezábamos si que falabamos de perspectiva de xénero e fixabámonos sobre todo en coidar os contidos, a linguaxe e as imaxes. Pero cando decidimos reivindicarnos abertamente como feministas decatámonos de que o feminismo é unha revolución. Do mesmo xeito que para min é unha revolución na miña vida, na forma de entender o traballo, a vida, o amor ou a sexualidade, o feminismo tamén acode ás certezas que tiñamos do xornalismo e ás ensinanzas que nos transmitiron na universidade ou nos medios patriarcais. Para nós, facer xornalismo feminista no ten que ver só cos contidos, tamén cos procesos, coas estruturas internas: desde como coidas a unha persoa que entrevistaches (o seguimento, como te preocupas de que efecto ten na súa vida saír no teu medio) a quen limpa o baño na redacción ou como nos relacionamos con outros medios. Vai moito máis alá das gafas moradas no contido, agora falamos máis de despatriarcalizar o xornalismo e de formular como sería unha cultura xornalística feminista.

Dicides que Pikara fai parte dunha xeración de proxectos de comunicación feminista que se caracterizan por estar impulsados por xornalistas novas que “transmiten un feminismo radical, irreverente, intersectorial e conectado con outras loitas”. É iso a corrente do ciberfeminismo?

Pikara ten dous referentes distintos: por un lado, os medios de comunicación de esquerda crítica, en concreto Diagonal (agora El Salto), temos máis en común con estes medios de xornalismo crítico e non tanto con outros proxectos de comunicación feminista que non se basean no xornalismo; e por outro, unha revista estadounidense feminista, Bitch Magazine, inspirounos a ter unha certa frescura, unha personalidade gráfica atractiva para a xente moza e interese polo mundo multimedia e transmedia. Facemos ciberfeminismo pero non vemos o ciberfeminismo como unha corrente, o feminismo emprega varios espazos e un deles é internet. Nas redes sociais tamén hai feminismos antagónicos.

Que valoración fas dos case oito anos de traxectoria que ten a vosa revista?

De entrada fomos moi pouco ambiciosas. Xurdiu como una necesidade vivencial, eu non aspiraba a curto prazo a vivir disto. Naquela altura estaban nacendo proxectos que dende o día un montaban unha redacción ou tiñan a persoal en nómina e duraban pouco. Foi importante ir amodo, ao principio pagábamos a tódalas colaboracións externas pero as impulsoras tardamos catro anos en empezar a cobrar. Actualmente xa temos unha redacción en Bilbao con catro persoas traballando a tempo completo. A revista non é a única fonte de financiamento, tamén temos proxectos de formación e traballamos con institucións e ONGs. É un proxecto autoxestionario, case de economía social. Moitas compañeiras iniciáronse no xornalismo profesional ou deron o paso de dedicarse por completo á ilustración porque nós lles ofrecemos ese espazo. Outra cousa boa é o ambiente de colaboración, en Internet é evidente que a competencia entre medios non ten moito sentido. En eldiario.es sempre explican que cando ti compras un xornal non compras outro diferente, en cambio, en Internet se entras en La Marea non só non deixas de visitar eldiario.es, se non que probablemente é o mesmo público o que consume certos medios críticos. Sentímonos moi acollidas e coidadas pola profesión, colaboramos con eldiario.es, Altaïr Magazine ou La Directa. Sobre os obstáculos… nun primeiro momento o principal foi a precariedade, pero conseguimos ter estabilidade. Ademais, houbo momentos duros co acoso na rede por parte dos machistas organizados, agora xa non estamos no punto de mira.

En que punto estades hoxe?

Pois nun momento de: e agora, que? Ao principio dicíamos que Pikara era necesaria porque falabamos de aquilo que outros medios non falaban e agora iso xa non se pode afirmar porque, en parte grazas a nós, os medios decatáronse de que o feminismo é algo que hai que incluír nas axendas. Non somos nin as únicas nin as primeiras en sacar eses temas. Agora que todo o mundo fala de feminismo o noso papel é seguir dándolle profundidade e indo máis alá. O noso feminismo e o que poida ter Vanity Fair son moi distintos, temos que potenciar un feminismo intersectorial e crítico, que non atenda só ao que lle ocorre á muller branca, urbana, de clase media, heterosexual, cisxénero… Temos que tratar outras realidades.

Traballaches algún tempo en El País, que diferenzas destacarías entre os medios hexemónicos e os alternativos?

Agradezo o compromiso destes novos medios de ser honestos, de pór diante os dereitos humanos aos intereses corporativos e de ter unha posición crítica coa publicidade das grandes empresas. Cando entrei en El País, como a “jovencita roja” que era, foi moi decepcionante para min que un grupo de comunicación en teoría progresista apoiase a un case xenocida como Álvaro Uribe en Colombia por intereses empresariais. As grandes cabeceiras son empresas que poñen por diante as súas pretensións de amplia-lo negocio. En cambio, esta nova xeración de medios foron fundados por xornalistas e prima máis a vocación xornalística que os intereses empresariais.

Vos alentades a participación das lectoras. Que efectos positivos ten a implicación das cidadás anónimas no voso medio?

A nosa experiencia é moi bonita. Desde o principio abrimos o espazo ‘Participa’ e ten moita importancia, un terzo dos contidos máis lidos en Pikara nun mes adoitan ser artigos de lectoras e lectores. Incluso na historia da revista entre os dez contidos máis lidos tamén hai varios que son da xente. Ademais abrir ese espazo, que é máis amplo que unha carta ao director, fíxonos fichar a colaboradoras súper potentes. Unha das máis recentes é Silvia Agüero Fernández, unha activista xitana marabillosísima… O bo das redes sociais é que permiten unha comunicación máis horizontal, non só hai lectoras e lectores, somos unha comunidade, a xente ten un rol máis activo que ler artigos e deixar comentarios. Precisamente, os comentarios comezaron sendo importantes na web pero decidimos pechar ese espazo por culpa dos machistas organizados. Pero temos abertos outros, como o foro de debate feminista. Queremos pór en valor que non somos unha vangarda de súper sinaturas, o feminismo é horizontal e colectivo e hai moita xente con cousas interesantes que achegar.

Ademais dos asasinatos machistas, a punta do iceberg, de que outros aspectos é preciso informar?

Non facemos xornalismo diario, non estamos na actualidade e, en principio, non informamos de asasinatos machistas. O que facemos é dar contexto e chaves para que a xente entenda porque hai homes que asasinan a mulleres. Centrámonos máis nos machismos cotiás, a base destas violencias máis extremas. Agora que os medios falan de máis formas de violencia o noso rol é fixarnos en cales seguen quedando fóra do foco. Fomos das primeiras en falar de violencias machistas nas festas, agora o contexto festivo xa entrou nos medios por iso en Pikara debemos tratar tipos de violencia que non se identifican tanto ou que afectan as mulleres cuxas experiencias se invisibilizan. Por exemplo, creo que o acoso machista na rúa tratouse desde unha perspectiva dunha muller delgada, branca, máis ou menos normativa, e unha muller gorda cóntache que o tipo de acoso que vive ela é distinto, o que sofren as mulleres racializadas ten as súas particularidades, e tamén o que padecen as persoas LGTBI.

Pikara tamén se caracteriza por publicacións máis desenfadadas que reivindican o goce. Porque son necesarias as dúas vertentes?

Cando comezamos, no 2010, non nos definíamos como feministas. O feminismo estaba estigmatizado, parecíanos que a etiqueta podía asustar e un dos nosos obxectivos era achegarnos a ese público que sentía certo prexuízo ou rexeito ao feminismo e demostrarlle que molamos. Levamos por diante non só a denuncia, tamén o goce, o humor, a irreverencia… Un fito importante foi a entrada no noso equipo de Alicia Murillo como youtuber, o vídeo ¿A que huelen los penes? que parodiaba os anuncios de compresas, conseguiu unhas cen mil visitas. O humor é útil cara fóra porque axuda a facer pedagoxía, pero tamén cara dentro, para o auto coidado: necesitamos soltar, necesitamos rir, necesitamos celebrar as alegrías de ser feministas e cada vez máis libres…

Esvarou Podemos co acto de tres homes e detrás o lema “Nosotras”? Os partidos entenderon ben de que vai iso de feminizar a política?

Enténdeno perfectamente, o que pasa é que Podemos, como case tódolos partidos, é un partido patriarcal. Persoalmente, son moi crítica con Pablo Iglesias, creo que ten un estilo de liderado moi vertical, pouco transparente e de baróns: igual que hai baróns no PSOE tamén hai baróns en Podemos. Por outro lado, hai un Podemos Feminismos que está metendo caña, non se mantiveron na obediencia de partido e foron as primeiras en criticar esa imaxe. Resultoume moi curioso que cando Ada Colau gañou as eleccións Iglesias reforzouna moito, dicía que iso era feminizar a política e que precisaban máis líderes como ela; eu sinto que precisamos líderes como Ada Colau e non como Pablo Iglesias.

Que supuxo o 8M deste 2018 para o movemento feminista?

Hai que dar un tempo para ver en que se materializa todo isto. Estes días estamos saíndo á rúa para indignarnos pola sentenza do caso La Manada e creo que isto foi efecto do 8M. Foi un empoderamento colectivo e unha afirmación de que nos imos pasar nin unha. Hai que ir vendo que sucede cos procesos que se xestaron arredor da folga. Por exemplo, desde o movemento de Las periodistas paramos, que foi moi importante para que se vira nos medios o alcance da folga, xa convocaron unha asemblea proximamente. É bonito non quedarnos so coa épica e que serva ademais para articularnos de xeito sectorial. Coñezo medios de comunicación nos que o manifesto das xornalistas serviulles ás traballadoras para esixir un plan de igualdade ou para pedir unha auditoría de xénero. E tamén hai cousas intanxibles, como que mulleres que non se identificaban co feminismo si se identificaron coa folga e viviron esa toma de conciencia colectiva, o que está deixando sémolas na súa vida diaria: no reparto de tarefas na casa ou nas dinámicas no traballo. Creo que o 8M foi unha pasada.

O 8M tamén abriu outro debate no feminismo: Afroféminas decidiu non unirse á folga para denunciar a invisibilización á que están sometidas. O feminismo branco non ten en conta ás mulleres racializadas?

É moito máis fácil facer feminismo considerándote o suxeito oprimido que recoñecendo que tamén podes gozar de certos privilexios. A miña primeira reacción foi a de non entender porque se desmarcaban, e, finalmente, creo que estratexicamente foi moi hábil pola súa parte. Hai unha frase do seu comunicado que me gusta moito: si ata agora non nos viades porque vos importa que marchemos. Efectivamente. A primeira vez que coincidín con alguén de Afroféminas, fóra das redes, foi a semana pasada. Algunha vez propuxen convidar a compañeiras racializadas e hai xente que che di que o racismo é outro tema, non entenden que o discurso feminista non o podemos aportar só as mulleres brancas. Igual que aos homes desde a súa comodidade se lles esquece que existimos, as mulleres somos antirracistas a ratos, cando nos pegan o tirón de orellas cambiamos o chip pero sistematicamente esquecémonos de que estamos nunha sociedade diversa.

Que facer diante da desprotección que supón unha sentenza como a do caso La Manada?

Unha colaborada de Pikara expresaba no Facebook que saír ás rúas está ben pero preguntaba que outras estratexias podíamos utilizar. Temos ganas de preparar unha reportaxe sobre xustiza feminista. Podería titularse: “Se a xustiza patriarcal non nos protexe, que podemos facer?”. Eu persoalmente non son das máis combativas e radicais e non contemplaba os escraches ou as accións directas como opción, pero esta sentenza provócame unha indignación tremenda. Polo de pronto debemos sentirnos co dereito a expresar esa rabia colectiva e intentar curar algunhas cousas. Estamos todas moi revoltas porque isto foi unha revitimización non so para esta muller se non para todas as que vivimos algún tipo de violencia sexual que somos o 99%. Eu espero que esta indignación colectiva sirva para afinar o Código Penal e para que os xuíces se sintan vixiados.

Fóra, o foco está posto estes días en Nicaragua. Viviches un ano alí. As protestas, nas que xa faleceron decenas de persoas, comezaron polo rexeitamento á reforma das pensións, pero que máis denuncian desde os movementos sociais?

Estiven vivindo en Nicaragua en 2014, a primeira vez que visitei o país foi no 2012 e asistín a certa escalada de autoritarismo. Dentro do movemento feminista resístense a falar de ditadura; eu tamén, o tema é máis complexo, pero dende hai catro anos non se está permitindo marchar ás mulleres o 8 de marzo. Non é por un discurso abertamente anti-feminista do goberno, senón por evitar conflitos coas xuventudes do Partido Sandinista no poder. Tamén inflúen outros conflitos históricos como a construción dun canal transoceánico en Nicaragua, un proxecto aínda vixente: o presidente Daniel Ortega vendeu a concesión para construílo a un misterioso empresario chinés. A xente máis humilde, que era o principal apoio do goberno, di que o país está en aluguer e que este é o pretexto para expropiar ao campesiñado as súas terras. Nas protestas pola construción do canal tamén houbo represión e con eses elementos chegamos ata hoxe: unha mobilización en contra das pensións é reprimida e iso conecta co agravio ao que levan tempo sometidos unha morea de sectores sociais.

A entrevistada.

June Fernández

Bilbao, 1984. É xornalista. Coordinadora e “nai orgullosa” da revista Pikara, tamén colabora con eldiario.es, Diagonal e Argia. É autora do libro 10 Ingobernables: Historias de transgresión y rebeldía.

Amara Añón Gándara, textos; Eva Neira Carballo,  fotos

Adiante.gal