Aproxímase o final da lexislatura e con el, unha crecente batalla de interpretacións e lecturas sobre a evolución dos estándares de benestar e cohesión social. En ano electoral, asistimos a un hipócrita proceso de retractación aparente, no que o Goberno aparece promovendo grandes avances sociais que non recuperan nin a décima parte do retroceso que eles mesmos propiciaron.
 
Nestes momentos preelectorais, nos que se intensifican os discursos interesados e triunfalistas, faise aínda máis necesario unha análise obxectiva, concienciuda e crítica de feitos e indicadores económicos e sociais.
 
Por este motivo, saudamos con satisfacción a publicación do V Informe " O Estado da Pobreza. Seguimento do indicador de pobreza e exclusión social en España 2009 – 2014", presentado esta semana por parte da Rede Europea de Loita contra a Pobreza e a Exclusión Social no Estado Español (EAPN-É). Os datos recolleitos no informe non só mostran unha deterioración continuada dos principais indicadores socioeconómicos, senón que tamén contradín a retórica triunfalista que defenden a recuperación. Sirvan a modo de exemplo algúns datos:
 
- No ano 2014, o índice AROPE (unha metodoloxía europea para medir de forma homoxénea e equiparable a incidencia da pobreza en diferentes países) alcanza ao 29,2% do total da poboación española, o que supón que un total de 13.657.232 persoas en risco de pobreza e/ou exclusión no noso país. Desde o ano 2009, este indicador subiu 4,5 puntos porcentuais ata situarse na cifra máis alta das rexistradas desde que se aplica esta metodoloxía de medición.
 
- A privación material severa creceu desde o 4,5% ao 7,1% entre 2009 e 2014, o que supón un aumento do 53% no período analizado.
 
- O gran aumento (14,5%) das persoas en privación material severa, permite afirmar que en 2014 a porcentaxe de persoas en situación de pobreza e/ou exclusión social, non só sufriu a subida máis alta desde o comezo da crise e provocado que a cifra sexa a máis alta desde que se calcula o indicador, senón que, ademais, as condicións de vida reais desas persoas empeoraron enormemente.
 
- O 11,7% da poboación vive en fogares onde se atrasa o pago de gastos relacionados coa vivenda principal. Ademais, creceu este ano en máis de tres puntos porcentuais ata o 11,1% o número de persoas que non poden manter a súa vivenda con temperatura adecuada.
 
- Aumenta o número de traballadores pobres desde o 11,7% en 2013 ao 14,2% en 2014, o que vén mostrar, outro ano máis, que non calquera traballo protexe da pobreza. Esta cuestión está moi relacionada coa evolución crecente da xornada parcial que, para o segundo trimestre de 2015, chega ao 16% do total de ocupados.
 
Este estudo constitúe un dos principais materiais de investigación elaborados pola sociedade civil para visibilizar a realidade na que vive practicamente unha de cada tres persoas no noso país. A este labor sumámonos tamén desde Economistas sen Fronteiras, consagrando no noso máis recente dossier monográfico á análise das exclusións sociais. Esta publicación, coordinada por Juan A. Gimeno (UNED e Economistas sen Fronteiras), pon o acento na análise non só de novas formas de exclusión, senón tamén de certas medidas paliativas que se debaten na actualidade.
 
Desde Economistas sen Fronteiras consideramos que o proceso de deterioración social é especialmente grave pola súa intensidade, polo seu carácter transversal e porque deixa de ser un fenómeno conxuntural ou cíclico para pasar a ser estrutural, con tendencia a quedar un longo tempo. Esta evolución atópase ademais agravada polo menor papel amortecedor dun minguante Estado de Benestar, que impacta directamente na deterioración na cohesión social, así como por un abandono da cohesión social como obxectivo das políticas aplicadas.
 
A devandita deterioración está a afectar a dereitos básicos de cidadanía ligados ao concepto do Estado de Benestar. Educación, sanidade, vivenda, dependencia e outras políticas de marcado carácter social son alicerces que se cambalean. E esa deterioración está a afectar á vida cidadá dunha forma moi real e directa. Como sinala Marcos de Castro, un dos autores convidados a colaborar no dossier, "a exclusión dos dereitos básicos non é tanto a consecuencia dunha crise económica insoslaiable canto a forma de enfocar os problemas derivados desa crise… A crise foi a escusa para o refugallo dos dereitos sociais e a deterioración da equidade social".
 
Un vector de exclusión que consideramos relevante perfilar é a exclusión financeira: este fenómeno incrementouse por mor da crise das caixas de aforros, aínda que empezou a manifestarse nos anos da precrise, froito da aplicación de premisas neoliberais que prometeron a clases traballadoras unha mellora na súa situación económica a través da súa implicación no negocio bancario tradicional. Como consecuencia, observamos durante os últimos anos a desaparición da maior parte das caixas de aforros existentes, a concentración de servizos bancarios e a xeración dunha masa estrutural de persoas financeiramente excluídas que levou o crecemento exponencial de usureiros.
 
As políticas de rendas mínimas e garantía de ingresos e a proposta de aplicación dunha renda básica universal tamén merecen unha especial atención. No referente ás primeiras, o actual conxunto de prestacións de garantía de ingresos en España é sinaladamente amplo e complexo, nunca concibido como un todo, polo que presenta importantes problemas de articulación que limitan sinaladamente a súa eficiencia na redución da desigualdade e a pobreza. Reducir considerablemente a distancia entre as contías pagas e o limiar de pobreza e asegurar uns niveis básicos de protección das rendas mínimas en todo o territorio son dous grandes retos deste tipo de ferramenta redistributiva.
 
A renda básica de cidadanía é, para moitos, unha vía máis eficiente de superar a maior parte das deficiencias que se detectan nos programas vixentes de rendas mínimas e aseguramento de rendas. No dossier ofrécese unha análise da sustentabilidade deste instrumento, así como unha aproximación a fórmulas de viabilidade financeira que non implicasen un incremento da presión fiscal. Dado que a renda básica, en caso de ser aplicada, absorbería a maior parte das prestacións asistenciais existentes, parte das contributivas e moitos dos beneficios fiscais outorgados no IRPF, podería aplicarse unha renda básica, sen custo adicional algún, para máis da metade da poboación.
 
O feito certo é que parece irse perdendo o medo á súa posible aplicación, e comézanse a observar iniciativas reais de establecemento dunha renda básica universal en certos países. Un exemplo significativo ofréceno experiencias como a do goberno de Finlandia, que ratificou a vontade de aplicala, así como varias cidades holandesas ( Utrecht á cabeza) que están a poñer en marcha plans piloto de implantación.
 
O dossier tamén recolle unha reflexión sobre o papel das organizacións do Terceiro Sector de Acción Social (TSAS), encargadas de desenvolver proxectos de intervención con persoas, sectores e problemas especialmente vulnerables. Estas organizacións constitúen o instrumento máis directo de intervención sobre os colectivos con maior risco de exclusión. Con todo, o contexto actual no que o TSAS ten que desenvolver a súa acción presenta crecentes dificultades. A situación de recortes sociais dos últimos anos provocou prácticas administrativas na xestión destes servizos que fomentaron a súa mercantilización e, por extensión, a súa precarización. Asistimos, por tanto, ao paradoxo de que as persoas que necesitan máis recursos e máis recoñecemento de dereitos van ser atendidas por entidades de acción social con escasos recursos, desprezadas e cada vez máis vulnerables.
 
Creceu a desigualdade, creceu a pobreza e a exclusión social, á vez que se debilitaron as prestacións do Estado de Benestar, os dereitos cidadáns e as entidades especializadas na atención aos máis desfavorecidos. O panorama é tremendamente preocupante. Non é de estrañar que a cidadanía non perciba a mellora macroeconómica de que se nos fala.
 
Por todas as razóns sinaladas, é necesario e apremiante seguir manifestando o noso rexeitamento ás decisións políticas que seguen afastando a actividade económica das necesidades humanas e que acrecentan a desigualdade económica e social. É por elo que aproveitamos a oportunidade para convidarte a participar este fin de semana nas mobilizacións previstas no marco da Semana de Loita contra a Pobreza en todo o Estado.
 
PROBLEMAS DE APARCAMENTO